Anna Baumgart, Sprawa kobieca w Polsce, Łódź 2018, Teatr Nowy, Festiwal Łódź Czterech Kultur, premiera 8 września 2018, fot. HAWA
Anna Baumgart, Sprawa kobieca w Polsce, Łódź 2018, Teatr Nowy, Festiwal Łódź Czterech Kultur, premiera 8 września 2018, fot. HAWA

Okrągły Stół Kobiet

O interwencji Anny Baumgart „Sprawa kobieca w Polsce 2018”

Kobiecy Okrągły Stół stanowił misternie utkaną wypowiedź, pełną aluzji i nawiązań, uświadamiających nam jak bardzo kwestia praw kobiet i ich podmiotowości jest ciągle w polskiej kulturze marginalna

Mija 30 rocznica zmiany ustrojowej w Polsce, afirmacji wolności i demokracji. A jednak bilans transformacji z perspektywy lat, prócz momentów triumfu pokojowej rewolucji Solidarności, ukazuje też cienie związane z krzyżującymi się wykluczeniami i dyskryminacją, powstałymi w nowej rzeczywistości. Dzisiaj najbardziej uderza regularnie umniejszany wkład kobiet w zdobycze podziemia.

Podwaliny nowego porządku społecznego zostały ugruntowane przez ograniczenie praw kobiet (symbolizują to zakaz aborcji i wprowadzenie religii do szkół), demokracja w nowej Polsce okazała się być rodzaju męskiego. Widać to było już wyraźnie w „męsko-osobowym” składzie Okrąłego Stołu, podczas którego od lutego do kwietnia 1989 roku obóz rządzący debatował z opozycją nad sposobem politycznej zmiany. Owe zaburzone proporcje fundują nam napięcia dnia dzisiejszego. Żyjemy bowiem w czasach konfliktu politycznego, który przewartościowuje najważniejsze wyobrażenia dotyczące jednostki i wartości wspólnotowych. W silnie nacechowanym nacjonalistycznie polskim krajobrazie istotnym spoiwem wyobraźni są kobiece alegorie narodu z jednej strony, a z drugiej wizje narodu jako wielkiej, kochającej się patriarchalnie rodziny. Umieszczenie kobiet poza kadrem i dynamiką zmian historycznych – jako figur przetrwania tego, co niezmienne – stanowi ważny element gwarancji ciągłości zbiorowej tożsamości[1]. Stąd swoista wizja „wiecznej kobiecości”, czyli tradycyjnej roli kobiety w sensie jej funkcji w życiu prywatnym i publicznym, okazuje się tak trwała i trudna do przepracowania.

Okres transformacji to jednak gwałtowne zderzenie z nowoczesnością: przez wszystkie te lata polska narodowa wyobraźnia mierzy się z odkryciem, że jednostka ma płeć, a jej prawo do wolności jest najważniejszym powodem anatgonistycznych sporów na scenie publicznej. Polsko-polska wojna ma swoistą oś przewodnią, a jest nią (polityczna) walka z kobietami albo (symboliczna) walka o kobiety. I te napięcia najlepiej wybrzmiewają w sztuce: to sztuki wizualne stają się obiektem największych ataków skrajnej prawicy na początku transformacji. Wystarczy przywołać nagonkę na dokonującą transgenderowej zmiany w mężczyznę Katarzynę Kozyrę w jej instalacji wideo „Łaźnia” (1999) oraz powiązany z tym symbolicznie proces i skazanie Doroty Nieznalskiej (uniewinnionej parę lat później) za obrazę uczuć religijnych w jej pracy „Pasja” (2001). To atak na sztuki wizualne przyniósł ten bezprecedensowy wyrok. W sensie kulturowym owa tożsamościowa wojna bazowała na „kobiecych ofiarach” – sprawy religii i wolności kobiety-artystki znakomicie się tu zresztą splotły.

Artystka ustawiła na scenie Teatru Nowego okrągły stół z kartonów, symbolu bezdomności, i zaprosiła do niego ponad pięćdziesiąt kobiet i dwóch mężczyzn, odwracając i obnażając proporcje płci przy legendarnym historycznym Okrągłym Stole 1989 roku

Anna Baumgart, Sprawa kobieca w Polsce, Łódź 2018, Teatr Nowy, Festiwal Łódź Czterech Kultur, premiera 8 września 2018, fot. HAWA
Anna Baumgart, Sprawa kobieca w Polsce, Łódź 2018, Teatr Nowy, Festiwal Łódź Czterech Kultur, premiera 8 września 2018, fot. HAWA

Feministyczna scena polskiej sztuki współczesnej obecnie nadal kontynuuje opór usymboliczniony w tych dwóch postawach artystek[2]. Chciałabym jednak wspomnieć dzisiaj szczególnie o pewnym wydarzeniu zaproponowanym przez Annę Baumgart, współczesną polską artystkę multimedialną, silnie związaną z feministyczną sceną. Podejmując się trudu feministycznego archiwizmu – w tym wypadku reperowania historii z białych, narzucanych aktualnie plam, a tym samym ocalania herstorii – Baumgart zaproponowała ciąg performatywnych wydarzeń wokół idei uzupełniania wykluczeń Okrągłego Stołu. Jej idea to powrót do metafory Okrągłego Stołu, który jako powstały na wykluczeniu „zwiastował już niekorzystne sojusze dla kobiet”[3] (w tym przede wszystkim sojusz nowej władzy z kościołem). Tym razem jednak „kuriozalne proporcje” zostają odwrócone – do stołu artystka zaprasza ponad pięćdziesiąt kobiet i tylko dwóch mężczyzn. Pierwsza edycja stołu odbyła się w Łodzi 8 września 2018 roku podczas Festiwalu „Łódź Czterech Kultur”. Następnie performens odbył się w Bydgoszczy w Galerii BWA, 28 lutego 2019 r., oraz był pokazywany we fragmencie w Poznańskiej Galerii Arsenał 8 marca 2019 r. Kolejna odsłona planowana jest w Lublinie na jesieni tego roku (ze szczególnym naciskiem na obecność kobiet-migrantek: Ukrainek, Białorusinek, Wietnamek i uchodźczyń klimatycznych).

Anna Baumgart, Rewolucja to nie kolacja/a może jednak kolacja, 28 lutego 2019, BWA w Bydgoszczy, fot. archiwum artystki
Anna Baumgart, Rewolucja to nie kolacja/a może jednak kolacja, 28 lutego 2019, BWA w Bydgoszczy, fot. archiwum artystki

Performens ma charakter hybrydalny (w aluzji do koncepcji feministycznej historii kobiet*) i składa się z dwóch części, które mogą występować niezależnie od siebie. Jego premierowe, ikoniczne już dzisiaj wydanie, rozpoczynało się od pierwszej, teatralizowanej całości. Dwie aktorki (Klara Bielawka i Anna Kłos) performowały teksty krytyczno-kulturowe (autorstwa Katarzyny Bojarskiej oraz autorki tego omówienia) oraz dramaturgiczne (napisane przez Wiktora Rusina). Jak odejść od koncepcji przemocy jako warunku postępu w (męskiej) historii cywilizacji pytała Bojarska, a pytanie to interferowało z przedstawianymi w moim tekście propozycjami feminizmu materialistycznego, próbującego wpisać ciało jako wieloznaczny i upłciowiony fenomen w historie filozofii, zmieniając zarazem jej najważniejsze podstawy, związane z rozumieniem podmiotowości i sprawczości oraz kontestowaniem podziału na to, co materialne (namacalne, zmysłowe) i metafizyczne (intelektualne czy duchowe). Poruszone obszary feministycznej wiedzy wchodziły w interakcję z dialogiem Róży Luksemburg z Katarzyną Kobro, stworzonym przez Rusina, w którym pojawiały się kwestie sztuki tworzonej przez kobiety i temat rewolucji jako dziedziny estetyki. Na tę sytuację odpowiadał esej odczytywany przez krytyczkę sztuki Katarzynę Lewandowską o rewolcie we współczesnej, odwołującej się do ciała, sztuce kobiet. Na tle tak zarysowanego filozoficznego i artystycznego tła, w części drugiej kobiece gremium, zgromadzone przy stole, typowało trzy kandydatury kobiet z naszego kręgu kulturowego (obrady przedzielane były dobrowolnymi, nieograniczonymi czasowo i specjalnie przygotowanymi interwencjami poszczególnych uczestniczek). Miała z nich powstać w ramach głosowania konstelacja 50 kobiet[4].

Jak myśleć o historii kobiet? W jakiej dynamice odtworzyć ich obecność, dokonania i myśli?

Warto tu podkreślić, że okrągła rocznica 100-lecia odzyskania niepodległości, która łączy się również ze 100-leciem wywalczenia przez kobiety praw wyborczych narzucała pogłębioną historyczna i ideową refleksję. Artystka ustawiła na scenie Teatru Nowego okrągły stół z kartonów, symbolu bezdomności, i zaprosiła do niego ponad pięćdziesiąt kobiet i dwóch mężczyzn, odwracając i obnażając proporcje płci przy legendarnym historycznym Okrągłym Stole 1989 roku. Gest Baumgart sprzeciwiał się tym samym biegowi historii i niekorzystnej przyszłości kobiet. Narracja wydarzenia angażowała wszystkie siedzące przy stole osoby w stworzenie nowego kanonu kobiecych postaci ważnych z naszej kulturowej perspektywy. Odnosząca się do polskiej historii akcja w zamyśle przenikała się również z istotnymi dla sztuki feministycznej artefaktami z przeszłości: słynnym performensem Judy Chicago „The Dinner Party” (1974-1979) oraz fajansowym serwisem Vanessy Bell i Duncuna Granta „The Famous Women Dinner Service” (1932 – 34). Performens Baumgart ma zakończyć się bowiem wytworzeniem fajansowego serwisu z portretami wyłonionej grupy kobiet.

Obie wspomniane wyżej akcje artystyczne przywoływały 39 kobiet z historii i w obu zamysł był podobny: obnażyć patriarchalną pamięć zbiorową, która wyklucza kobiety z kanonu. W przypadku dzieła Bell i Granta znalazło się kilka kobiet z Europy Wschodniej, u Judy Chicago występują tylko nazwiska świata zachodniego (być może zadziałała tu Żelazna Kurtyna). W tym sensie praca Baumgart odnosiła się zarówno do męskocentrycznego paradygmatu narodowej historii, ale także do bardziej współczesnego pytania o feministyczne tworzenie kobiecych archiwów jako zasobów his(hers)torycznej pamięci. Tytuł akcji nawiązywał do wystąpienia polskiej delegacji z organizacji feministycznej założonej w 1919 roku Klubu Politycznego Kobiet Postępowych na Międzynarodowym Kongresie Kobiet w Genewie w 1920 roku, czyli fragmentu politycznej historii polskiego feminizmu, która nie jest szerzej znana.

Anna Baumgart, Sprawa kobieca w Polsce, serwis z postaciami najważniejszych kobiet
„Rewolucja to nie kolacja. A może jednak kolacja”, baumgart baumgart dom pracy twórczej: Anna Baumgart Agata Baumgart
Anna Baumgart, jeden z talerzy z serwisu z postaciami kobiet
„Rewolucja to nie kolacja. A może jednak kolacja”, baumgart baumgart dom pracy twórczej: Anna Baumgart Agata Baumgart
Anna Baumgart, Sprawa kobieca w Polsce, talerze z serwisu z postaciami najważniejszych kobiet
„Rewolucja to nie kolacja. A może jednak kolacja” baumgart baumgart dom pracy twórczej: Anna Baumgart Agata Baumgart

dziewczyny wychodzą z lasów owinięte w peleryny i kaptury, dzierżą żelazne pręty i świece i bezmiar blizn zebranych na hektarach wschodzącej trawy i w miejskich autobusach w świątyniach i barach. Czy świat ma coś do powiedzenia?

Kobiecy Okrągły Stół stanowił misternie utkaną wypowiedź, pełną aluzji i nawiązań, uświadamiających nam jak bardzo kwestia praw kobiet i ich podmiotowości jest ciągle w polskiej kulturze marginalna. Uczestniczki i uczestnicy łódzkiego wydarzenia przez wiele godzin typowali kandydatki, sięgając do polskiej (i nie tylko polskiej) przeszłości i współczesności, zajmując tym samym przestrzeń teatru kobiecą sprawą publiczną. Jak myśleć o historii kobiet? W jakiej dynamice odtworzyć ich obecność, dokonania i myśli? Na scenie pełnej kobiet czuło się pewne napięcie i namysł: ciągle jest rzadkością, by liczne kobiece gremia w przestrzeni publicznej performowały, w sensie społecznym, spektakl związany z ich historią i sprawami. W kulminacyjnym momencie uczestniczki i uczestnicy wznieśli toast, przygotowany przez trójmiejskiego artystę, Wojtka Radtke, składający się z białego i czarnego mleka. Symboliczne białe plamy historii kobiet, zderzone z upodrzędnianiem ich pracy afektywnej i reprodukcyjnej wyznaczają dynamikę pola, w którym musi odbyć się dzisiaj praca odzyskiwania kobiecej podmiotowości i sprawczości.

Anna Baumgart, Sprawa kobieca w Polsce, 8 września 2018, Łódź, Festiwal Czterech Kultur
Anna Baumgart, Sprawa kobieca w Polsce, 8 września 2018, Łódź, Festiwal Czterech Kultur

Miałam szczególną przyjemność prowadzić łódzkie wybory kobiecego Okrągłego Stołu, w tym sensie tekst, który piszę, ma dla mnie znaczenie nie tylko merytoryczne, ale także bardzo osobiste. Jest to tekst będący naraz opisem i świadectwem. Całość performensu rozpoczęła krótka impresja filmowa, na której Klara Bielawka i Anna Kłos deklamują wiersz poetki Tishani Doshi: „dziewczyny wychodzą z lasów owinięte w peleryny i kaptury, dzierżą żelazne pręty i świece i bezmiar blizn zebranych na hektarach wschodzącej trawy i w miejskich autobusach w świątyniach i barach. Czy świat ma coś do powiedzenia?” W tym czasie miejsca przy stole, na zaciemnionej scenie, kolejno zajmowały i zajmowali uczestniczki i uczestnicy wydarzenia – wszyscy mieli na twarzy specjalne przygotowane przez artystkę maski, którymi były wyszyte sztucznymi klejnotami czerwone kominiarki, odwołujące się do protestów kobiet w Ameryce Łacińskiej przeciwko przemocy seksualnej.

Dziś pustkę spróbujemy zapełnić naszymi kandydaturami i masą nazwisk kobiet na listach

Anna Baumgart, Sprawa kobieca w Polsce, Łódź 2018, Teatr Nowy, Festiwal Łódź Czterech Kultur, premiera 8 września 2018, fot. HAWA
Anna Baumgart, Sprawa kobieca w Polsce, Łódź 2018, Teatr Nowy, Festiwal Łódź Czterech Kultur, premiera 8 września 2018, fot. HAWA

Wydarzenie to było emoncjonujące i wymagające – łódzki performens trwał na teatralnej scenie pięć godzin, w trakcie których zgromadzone kobiety debatowały nad kobiecym kanonem istotnych postaci. Krystyna Duniec, jedna z uczestniczek obrad, napisała, że odczuwalna energia napięcia i mocy, która staje się udziałem kobiet w przestrzeni publicznej, miała dla niej niepowtarzalny charakter[5] (podpisuję się pod jej wyznaniem całkowicie). Żeby dobrze upamiętnić premierowe wydanie performensu Anny Baumgart, związanego z tak ważnymi w historii Polski rocznicami, redakcja Nowej Orgii Myśli zdecydowała się wydrukować feministyczne teksty krytyczne, które go współtworzyły. A dziś zaczynamy od wstępu, który na zaproszenie Anny Baumgart wygłosiłam, rozpoczynając obrady.

Anna Baumgart, Sprawa kobieca w Polsce, Łódź 2018, Teatr Nowy, Festiwal Łódź Czterech Kultur, premiera 8 września 2018, fot. HAWA
Klara Bielawka, Sprawa kobieca w Polsce, Anna Baumgart, Łódź 2018, Teatr Nowy, Festiwal Łódź Czterech Kultur, premiera 8 września 2018, fot. HAWA

Agata Araszkiewicz, tekst wprowadzenia do kobiecych wyborów Okrągłego Stołu podczas performensu Anny Baumgart „Sprawa kobieca w Polsce 2018”, Łódź, 8 września 2018

KŁY

Moje ciało jest przeciwko mnie. Czasami myślę, że pożądanie jest wyjściem – namiętność do inności – jego poznawcza moc. A jednak to jest dopiero pułapka. Chronię się w miłości i namiętności, w zranieniu i poczuciu, że zwyciężyłam, lecz nikt o tym nie wie. Jestem naraz ukryta i wyeksponowana, dostępna i nieobecna.

Lubię ciemność, czasami jest w niej jaśniej. A jednak chciałabym być widzialna, materialnie słyszalna. Chciałabym wybierać, gdzie jestem, wpływać na to, co inni o mnie myślą w pierwszym odruchu, w drugim, i w trzecim. Nie chcę, żeby nikt się do mnie przekonywał. Nie chcę mówić za każdym razem tego samego, codziennie walczyć ciągle od nowa o wszystko naraz.

Mówię, ale nie słyszę swojego głosu. Czuję materialność dźwięków, w mojej krtani energia mięśni zamienia się w ton. Mówię miło i czule, nastrojowo i poważnie, do rzeczy i od rzeczy, coraz wyraźniej, jak mi się zdaje, coraz bardziej przekonująco. Cisza. Moje mięśnie spinają się, tężeją, moje szczęki obnażają kły. Czuję ogromny wysiłek, na skraju wyczerpania, jednak wtóruje temu jedynie echo pojedynczych głosów. Czasami je słychać, czasami znowu nic.

my kobiety potrzebujemy siebie nawzajem bardziej niż kiedykolwiek. Potrzebujemy się nawzajem przenikać, potrzebujemy się od siebie oddzielać i odróżniać

Anna Baumgart, Sprawa kobieca w Polsce, Łódź 2018, Teatr Nowy, Festiwal Łódź Czterech Kultur, premiera 8 września 2018, fot. HAWA
Anna Baumgart, Sprawa kobieca w Polsce, Łódź 2018, Teatr Nowy, Festiwal Łódź Czterech Kultur, premiera 8 września 2018, fot. HAWA

Przy Okrągłym Stole 89 roku, znanym z polskiej historii zasiadło ponad 50 osób, wśród których były dwie kobiety, więc przypomnijmy je teraz: Grażyna Stawiszewska i Anna Przecławska

Moje Drogie,

Jesteśmy tu po to, aby wyeksponować kły – aby przerwać ciszę. Co dla nas najważniejsze dzisiaj – w naszej sytuacji skupiają się napięcia związane z opresja seksualną, ale i post-kolonialną. Judy Chicago w swojej instalacji przywołała rozmaite postacie z historii cywilizacji zachodniej – od starożytnych bogiń, reprezentantek różnych kultur, przez bohaterki średniowiecza po współczesne poetki, jednak to prawda, że – być może w efekcie zimnej wojny – brakuje w niej kobiet z naszego kręgu kulturowego. Serwis Vanessy Bell (siostry Wirginii Woolf) – The Famous Women Dinner Service – i Duncuna Granta, ma w sobie Katarzynę Wielką, Katarzynę Szwedzką i Pavlovą. Ale ja dzisiaj w chwili, gdy spotkałyśmy się właśnie po to, aby wydobyć 50 ważnych kobiet dla świata z naszego kręgu kulturowego, uprzywilejowałabym te lokalności. To właśnie afirmując je, możemy dzisiaj dokonać wyboru same, zwracając się do naszych poprzedniczek i przenikając niejako (w) ich działania.

Przenikanie – to drugie ważne dla mnie dzisiaj słowo. W moim tekście o ciele w feministycznej filozofii, którego wysłuchałyśmy i wysłuchaliśmy dzisiaj w wykonaniu Klary Bielawki, odnoszę się do filozoficznej książki mieszkającej w Łodzi profesor Ewy Hyży, obecnej dzisiaj przy tym stole. W specyficzny sposób ona przenika mój tekst. Podobnie jak wzmocniła krwiobieg mojej doktoranckiej książki. Jestem literaturoznawczynią, ale potrzebowałam wykładni filozoficznej, by obronić swoją koncepcję „zapomnianej rewolucji” w literaturze polskiego dwudziestolecia. Moja książka, pisana w Paryżu, wyszła najpierw po francusku, ale dla odwrócenia zasad lokalności powiem tyle, że jej krwiobieg, wzbogacony o filozoficzny kontekst jest intensywniejszy właśnie w wersji polskiej[6]!

Mówię to, żeby podkreślić, że my kobiety potrzebujemy siebie nawzajem bardziej niż kiedykolwiek. Potrzebujemy się nawzajem przenikać, potrzebujemy się od siebie oddzielać i odróżniać. Te dwa ruchy muszą być wspólne (w tym sensie widzę także nasz dzisiejszy wysiłek, wysiłek wobec prac Chicago i Bell/Duncuna). Potrzebujemy zaistnieć jako płynna, zawsze otwarta, czasami niepojednana i rozwijająca się w konflikcie, dynamiczna masa. Wspólnota, która tworzy herstorię, prze-pisuje historię. Warto tu podkreślić, ze praca Baumgart przenika się z innymi pracami artystki. Tekst Katarzyny Bojarskiej, odtwarzany przez Annę Kłos, napisany był do perfromensu „Symfonia syren”, który dekonstruował mity awangardy, zaś sam tytuł ”Stan kwestii kobiecej w Polsce” odnosi się do wkładu Marii Antoniny Czaplickiej, polskiej entografki i pionierki badań nad szamanizmem na Syberii, w raport polskiej delegacji na Zjeździe Kobiet w Genewie, choć Czaplicka nigdy tam nie dotarła. Jest za to bohaterką przyszłej, powstającej właśnie pracy artystki.

Podobnie Anna Baumgart, z którą łączy mnie osobista więź, przenika moją wrażliwość i uczucia. Dziękuję Jej za jej cierpliwość, uważność, rozbisurmanienie, nieprzejednanie, wrażliwość i kreatywność. W podziękowaniu za to, że mi towarzyszy, pragnę dziś towarzyszyć jej w jej pracy, w tym procesie, który jest przed nami.

Pola Dwurnik podczas performensu Anny Baumgart, Sprawa kobieca w Polsce, Łódź 2018, Teatr Nowy, Festiwal Łódź Czterech Kultur, premiera 8 września 2018
Pola Dwurnik podczas performensu Anny Baumgart, Sprawa kobieca w Polsce, Łódź 2018, Teatr Nowy, Festiwal Łódź Czterech Kultur, premiera 8 września 2018
Anna Baumgart, Sprawa kobieca w Polsce, Łódź 2018, Teatr Nowy, Festiwal Łódź Czterech Kultur, premiera 8 września 2018, fot. HAWA
Anna Baumgart, Sprawa kobieca w Polsce, Łódź 2018, Teatr Nowy, Festiwal Łódź Czterech Kultur, premiera 8 września 2018, fot. HAWA

Otwieram dzisiejszą dyskusję, witając nasze grono, przyjaciółki, aktywistki i artystki. Dziś przymierzymy się do wyboru 50 kobiet. Każda z członkiń zgromadzenia przedstawia trzy swoje kandydatki i przybliża sylwetkę tylko jednej spośród nich, tej, spośród nich, która jest najmniej znana lub najmniej oczywista. Podkreślam, w ramach feministycznych przekonań wynikających z konceptu „wiedzy usytuowanej”, czyli zawsze związanej ze swoim kontekstem, że mówię z perspektywy białej, heteroseksualnej kobiety z klasy średniej. W naszych kandydaturach mam nadzieję, odnajdziemy za to wiele różnic – etnicznych, LGBT+, klasowych i wszelkich innych.

Powrócę tu na chwilę do kategorii przenikania. Valérie Oka w performensie «En sa présence» (na wystawie «Body talk. Feminizm, seksualność, ciało w pracy sześciu afrykańskich artystek»), nawiązującym również do pracy Judy Chicago, który widziałam w muzeum sztuki współczesnej WIELS w Brukseli, zorganizowała kolację w przestrzeni wystawienniczej. Podczas niej grupa wybranych osób dyskutowała o kliszy „czarnej kobiety” w kulturze zachodniej w obecności i przy czynnym udziale czarnych afro-belgijskich artystek. Niech i one nas dzisiaj przenikną!

Wanda Nowicka podczas performensu Anny Baumgart, Sprawa kobieca w Polsce, Łódź 2018, Teatr Nowy, Festiwal Łódź Czterech Kultur, premiera 8 września 2018
Wanda Nowicka podczas performensu Anny Baumgart, Sprawa kobieca w Polsce, Łódź 2018, Teatr Nowy, Festiwal Łódź Czterech Kultur, premiera 8 września 2018

I wreszcie chciałabym nawiązać do starosłowiańskiego rytuału Dziadów, które Maria Janion nazwała specjalnym pozachrześciajńskim miejscem polskiej wyobraźni, wolnym od ograniczeń mizoginii i antysemityzmu. Miejscem, gdzie możemy odbyć ciągle niewykonaną pracę żałoby poholokaustowej, koniecznej, abyśmy mogli rozwijać się w zgodzie z naszą historią i dziejowym losem. Dziś odprawiamy kobiece Dziady, czyli Baby (nie mylić z określeniem „bejbi”, wyznaczającym obszar patriarchalnego „rozpieszczenia” i naznaczającym w popkulturze kobiety jako istoty eksploatacyjnie useksualnione, zinfantylizowane i podporządkowane). Baby to inna pieszczota – od kobiet i dla kobiet w imię ich wspólnej historii, ciągłości i (również nieciągłych) połączeń. To nie tyle praca żałoby, co praca uświadomienia sobie negatywności i nieobecności, którą trzeba nadrobić. Ocalić wkład kobiet w historię państwa, społeczeństwa i cywilizacji, by na trwałe zmienić jej oblicze.

Anna Baumgart, Sprawa kobieca w Polsce, talerz z serwisu z postaciami najważniejszych kobiet
„Rewolucja to nie kolacja. A może jednak kolacja”, baumgart baumgart dom pracy twórczej: Anna Baumgart Agata Baumgart

Łódź to miejsce dla historii kobiet szczególne – laboratorium wszystkich znaczeń, związanych z kobiecą pracą w przemyśle w okresie transformacji. Ale także w przeszłości. „Trzy etaty, jeden głód!!!” – wołały łódzkie pracownice, strajkując w 1981 roku. To na łódzkie ulice kobiety masowo wyszły w 1905 roku, by robić rewolucję.

Przy Okrągłym Stole 89 roku, znanym z polskiej historii zasiadło ponad 50 osób, wśród których były dwie kobiety, przypomnijmy je teraz: Grażyna Stawiszewska i Anna Przecławska. Poruszając się w obszarach związanych z feministycznym archiwizowaniem z definicji narażone i narażeni jesteśmy na kontakt z brakiem, ułomnością, niemocą i próbami jej przezwyciężenia. Wstęp do naszych dzisiejszych kobiecych wyborów Okrągłego Stołu ma formę aperitifu. Spotykamy się nad symbolicznie rozłożonymi talerzami, przygotowanymi przez artystkę, na których widnieje jej podobizna z przekłutym płucem (odwołanie do realnego faktu przebytej przez nią poważnej przypadłości). Talerz jest pusty, ale jego estetyka odwołuje się do słynnego plakatu propagandowego El Lissitzkiego z 1919 „Czerwonym klinem bij w białych”. Przechwytuje tym samym rewolucyjną estetykę dla kobiecej awangardy dziś w roku stulecia wywalczenia przez Polki praw wyborczych. Dziś pustkę spróbujemy zapełnić naszymi kandydaturami i masą nazwisk kobiet na listach.

Wznieśmy więc toast rewolucyjnym płynem – białej i czarnej cieczy, metafory białego i czarnego mleka. Mleko jako „biała plama” albo „biały atrament” nienapisanej, albo napisanej niewidzialnym tuszem historii kobiet występuje tu naraz z „czarnym mlekiem” (wedle definicji tureckiej pisarki Eli Safak), symbolizującym upodrzędnianie pracy reprodukcyjnej i afektywnej kobiet oraz „zaciemnianie” kobiecej herstorii.

Za bohaterki i nie-bohaterki, za kolorową przyszłość, wznosimy biało-czarny toast!

talerz z portretem Anny Baumgart, Sprawa kobieca w Polsce, Łódź 2018, Teatr Nowy, Festiwal Łódź Czterech Kultur, premiera 8 września 2018
talerz z portretem Anny Baumgart, Sprawa kobieca w Polsce, Łódź 2018, Teatr Nowy, Festiwal Łódź Czterech Kultur, premiera 8 września 2018
Anna Baumgart, Sprawa kobieca w Polsce, Łódź 2018, Teatr Nowy, Festiwal Łódź Czterech Kultur, premiera 8 września 2018, fot. HAWA
Anna Baumgart, Sprawa kobieca w Polsce, Łódź 2018, Teatr Nowy, Festiwal Łódź Czterech Kultur, premiera 8 września 2018, fot. HAWA
Anna Baumgart, Sprawa kobieca w Polsce, Łódź 2018, Teatr Nowy, Festiwal Łódź Czterech Kultur, premiera 8 września 2018, fot. HAWA
Anna Baumgart, Sprawa kobieca w Polsce, Łódź 2018, Teatr Nowy, Festiwal Łódź Czterech Kultur, premiera 8 września 2018, fot. HAWA

 

Anna Baumgart, Sprawa kobieca w Polsce, Łódź 2018, Teatr Nowy, Festiwal Łódź Czterech Kultur, premiera 8 września 2018, fot. HAWA
Anna Baumgart, Sprawa kobieca w Polsce, Łódź 2018, Teatr Nowy, Festiwal Łódź Czterech Kultur, premiera 8 września 2018, fot. HAWA
podczas performensu Anny Baumgart, Sprawa kobieca w Polsce, Łódź 2018, Teatr Nowy, Festiwal Łódź Czterech Kultur, premiera 8 września 2018
Anu Czerwiński i Klara Bielawka podczas performensu „Sprawa kobieca w Polsce”, Łódź 2018, Teatr Nowy, Festiwal Łódź Czterech Kultur, premiera 8 września 2018
Małgorzata Tkacz-Janik, wcielajaca sie w duchy przodkiń w ramach swojej interwencji podczas podczas performensu Sprawa kobieca w Polsce, Łódź 2018, Teatr Nowy, Festiwal Łódź Czterech Kultur, premiera 8 września 2018
Małgorzata Tkacz-Janik, wcielajaca sie w duchy przodkiń w ramach swojej interwencji podczas podczas performensu Sprawa kobieca w Polsce, Łódź 2018, Teatr Nowy, Festiwal Łódź Czterech Kultur, premiera 8 września 2018
Anna Baumgart, Sprawa kobieca w Polsce, Łódź 2018, Teatr Nowy, Festiwal Łódź Czterech Kultur, premiera 8 września 2018, fot. HAWA
Anna Baumgart, Sprawa kobieca w Polsce, Łódź 2018, Teatr Nowy, Festiwal Łódź Czterech Kultur, premiera 8 września 2018, fot. HAWA

Specjalne podziękowania dla Agnieszki Zawadowskiej, kuratorki Festiwalu Łódź Czterech Kultur oraz Tomka Gutkowskiego za pomoc przy projekcie.

Zdjęcia z performensu w Łodzi dzięki uprzejmości Festiwalu Łódź Czterech Kultur oraz z dokumentacji własnych Agaty Araszkiewicz, Iwony Chmury-Rutkowskiej i Agaty Kobylińskiej.


W głosowaniu internetowym, które odbyło się po premierze w Łodzi wyłoniono listę najważniejszych kobiet w historii Polski a najwięcej głosów otrzymały: Maria Janion – 11 głosów, Katarzyna Kobro –8 głosów, Róża Luksemburg – 7 głosów, Maria Skłodowska-Curie – 5 głosów, ex equo: Magdalena Abakanowicz, Olga Boznańska, Zofia Nałkowska, Wanda Jakubowska, Jolanta Brach-Czaina, Krystyna Janda, ofiary polowań na czarownice – Zosia Strasibotka, Maryna Kłak – 4 głosy.

W ramach projektu, do tej pory, odbyły się następujące spotkania:

  1. Anna Baumgart, „Sprawa kobieca w Polsce 2018”, performens, Teatr Nowy, Łódź, 8 września 2018, performerki i performerzy: Klara Bielawka, Anna Kłos, Agata Araszkiewicz, Wojtek Radtke, Anu Cze

Uczestniczki: Justyna Apolinarzak, Agata Araszkiewicz, Klara Bielawka, Lena Bielska, Ewa Bloom Kwiatkowska, Dorota Chilińska, Iwona Chmura-Rutkowska, Alicja Cichowicz, Jolanta Ciesielska, Agata Czarnacka, Monika Czarska, Iza Desperak, Krystyna Duniec, Pola Dwurnik, Angelika Fojtuch, Eliza Gaust, Kasia Gauza, Hanna Gil-Piątek, Dorota Grubba, Ewa Hyży, Justyna Jakóbowska, Kasia Jankowska, Martyna Jastrzębska, Anna Kalwajtys, Ewa Kamińska-Bużałek, Anna Kłos, Agata Kobylińska, Alicja Kujawska, Roksana Kularska-Król, Inga Kuźma, Anka Leśniak, Katarzyna Lewandowska, Dorota Łagodzka, Izabela Maciejewska, Ivka Macioszek, Magda Maciudzińska-Kamczycka, Aurelia Mandziuk, Beata Marcinkowska, Katarzyna Mądrzycka-Adamczyk, Maria Morzuch, Wanda Nowicka, Marta Ostajewska, Liliana Piskorska, Aleka Polis, Dagmara Rode, Agnieszka Rudzińska, Dagmara Rode, Ola Ska, Jacek Staniszewski, Bogna Stawicka, Joanna Szumacher, Monika Talarczyk, Małgorzata Tkacz-Janik, Klaudia Wojciechowska, Agata Zbylut, Marta Zdanowska Agnieszka Żechowska, Ewa Żochowska

2. Anna Baumgart, „Rewolucja to nie kolacja. A może jednak kolacja”, Galeria Miejska BWA Bydgoszcz, 28.02.2018-31.03.2019, performens 28 lutego 2019. Uczestniczki: Ewa Bauer , Alicja Dobrowolna, Dagmara Fabiszak, Marta Filipiak, Joanna Gajownik , Nina Joachimowska, Justyna Jułga, Dominika Kiss-Orska, Kosma, Agata Kozicka, Viola Kuś, Katarzyna Lewandowska, Magdalena Marcinkowska, Marzena Matowska, Monika Matowska, Paulina Matysiak, Renata Mazurowska, Mirosława Milewska, Ewa Miller, Justyna Niebieszczańska , Anna Niestatek , Małgorzata Pelc, Wanda Pietrzykowska, Elżbieta Renzzetti, Sandra Roczeń, Monika Siwak-Waloszewska, Marta Siwicka, Helena Skonieczka, Danka Stępkowska , Emilia Walczak, Maria Wasiak, Małgorzata Winter, Natalia Wiśniewska, Anna Wróblewska, Julia Wojcieszak, Lech Zagłoba-Zygler, Magdalena Zdończyk, Katarzyna Zwierzchowska.

Anna Baumgart, Rewolucja to nie kolacja/a może jednak kolacja, 28 lutego 2019, BWA w Bydgoszczy, fot. T. Zieliński
Anna Baumgart, Rewolucja to nie kolacja/a może jednak kolacja, 28 lutego 2019, BWA w Bydgoszczy, fot. T. Zieliński

3. Anna Baumgart i Agata Baumgart, „Wszyscy rozmawiają o pogodzie. My nie”, Galeria Arsenał, 8.03.2019, performerki i performerzy: Klara Bielawka, Dobromir Dymecki, Krzysztof Ogłoza, Natalia Kalita, Anna Kłos, Aleksandra Matlingiewicz, Michał Podsiadło, Agnieszka Roszkowska oraz Agata Baumgart

Anna Baumgart, Agata Baumgart, Wszyscy rozmawiają o pogodzie. My nie., Poznań, 2019
Anna Baumgart, Agata Baumgart, Wszyscy rozmawiają o pogodzie. My nie., Poznań, 2019

[1] Por. Agnieszka Graff, Nacjonalizm, „Encyklopedia gender. Płeć w kulturze”, Warszawa 2014, s. 333

[2] Por. Mój tekst „Sztuka, naród, kobiety – w poszukiwaniu nowych definicji”, Opcje nr 3 (112) 2018, ss. 34-43

[3] Por. Wywiad Przemysława Bollina z Anna Baumgart, Sztuka jest silna, gdy wywołuje efekt, https://kultura.onet.pl/wiadomosci/anna-baumgart-sztuka-jest-silna-gdy-wywoluje-afekt-wywiad/fls92qz.amp?fbclid=IwAR3WMHJ9QjRINhffZX6JrzfYyKK4EsIZdm74lKPbiNlcWYlCQBIJwUue_DY

[4] Ostatecznie głosowanie odbyło się internetowo po wydarzeniu.

[5] Wpis na Facebooku, 9 września 2018

[6] Agata Araszkiewicz, Zapomniana rewolucja. Rozkwit kobiecego pisania w dwudziestoleciu międzywojennym, Warszawa 2014 (wydanie francuskie La revolution oubliée. L’emergence de l’écriture feminine dans l’entre-deux-guerres, 2013)

*Por. Publikację, która analizuje nieobecność kobiet w polskich szkolnych podręcznikach historii i ją koryguje, Iwona Chmura-Rutkowska, Edyta Głowacka-Sobiech, Izabela Skórzyńska, „Niegodne historii? O nieobecności i stereotypowych wizerunkach kobiet w świetle podręcznikowej narracji historycznej w gimnazjum”, Poznań 2015

Agata Araszkiewicz

  Agata Araszkiewicz

Doktor nauk humanistycznych, historyczka literatury, krytyczka sztuki, tłumaczka pism Luce Irigaray, felietonistka „Czasu Kultury”, działaczka feministyczna. Współzałożycielka Porozumienia Kobiet 8 Marca i członkini Rady Programowej Kongresu Kobiet. Pracę doktorską zaczęła pisać po polsku u prof. Marii Janion w Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, a obroniła po francusku u prof. Anne Berger na pierwszym z założonych w Europie przez prof. Hélène Cixous Centrum Studiów Kobiecych i Genderowych (Centre d’Etudes Féminines et de Genre). Wykładała na gender studies na Uniwersytecie Warszawskim. Autorka rozpraw z dziedziny feministycznej filozofii i krytyki literackiej, a także tekstów o sztuce publikowanych w polskich i zagranicznych czasopismach, pracach zbiorowych i katalogach wystaw. Opublikowała monografię „Wypowiadam wam moje życie. Melancholia Zuzanny Ginczanki” (2001), a także zbiór esejów „Nawiedzani przez dym” (2012) oraz książkę „Zapomniana rewolucja. Rozkwit kobiecego pisania w dwudziestoleciu międzywojennym” (2014) (pierwotnie książka została wydana po francusku „La révolution oubliée. L’émergence de l’écriture féminie dans l’entre-deux-guerres polonais”). Opiekunka merytoryczna wystawy sztuki współczesnej „Zuzanna Ginczanka. Tylko szczęście jest prawdziwym życiem” w warszawskim Muzeum Literatury w 2015 roku. Opracowała i opatrzyła posłowiem tomik poezji Zuzanny Ginczanki  „Mądrość jak rozkosz”  (2017). Ma status badaczki stowarzyszonej z Laboratoire d’études de genre et de sexualité (UMR LEGS) CNRS/ Paris 8/ Paris Ouest. Jest też liderką belgijskiego Kongresu Kobiet oraz współtwórczynią i merytoryczną opiekunką Uniwersytetu Trzech Pokoleń w Belgii. Mieszka w Brukseli.